Çapraz Böbrek Nakli

Canlı vericili böbrek nakillerinde alıcı ve verici arasında kan grubu veya doku  uyuşmazlığı, ya da karşılaştırma testi (crossmatch) pozitifliği  nedeniyle böbrek naklinin yapılamadığı durumlarda, kendi vericilerinden böbrek alamayan çiftlerin eşleştirilmesiyle yapılan böbrek nakli olan “Çapraz Nakil” (takas nakil, böbrek kardeşliği, paired donation)”, diyaliz hastalarına yeniden sağlıklarına kavuşma şansı vermektedir.”

Bu yöntem ile verici, böbreğini tanımadığı bir başka hastaya vererek kendi yakınını kadavra listesinden çağırılma beklentisinden kurtarır ve böylece bu beklentinin uzaması nedeniyle oluşabilecek yaşamın sona ermesi dahil böbrek yetmezliğinin yol açtığı istenmeyen birçok sağlık sorunundan da kurtarmış olur.

Çapraz naklin  gerçekleşebilmesi için canlı vericisi olan ancak kan grupları uyuşmayan nakil adayı kişilerin verici yakınları ile birlikte nakil merkezlerine başvurmaları gerekmektedir. Çapraz nakil süreci eksiksiz bir koordinasyon ve ciddi bir inceleme gerektirir. Hasta ve ailesi,  çapraz nakil isteğini kayıtlı olduğu nakil merkezine belirtmelidir.

Böbrek nakli merkezlerinde çapraz nakil isteği olan hasta listelerinden yola çıkılarak hastaların verileri eşleştirilir. Uygun olan çiftlere bilgi verilerek görüşmeye davet edilir, aileler tanıştırılır. Her iki ailenin de onayı olması durumunda kişilerin sağlık durumları incelenerek nakil süreci başlatılır. Çapraz nakilde her iki verici ameliyatı aynı anda başlar, böbrekler aynı anda çıkartılır, alıcılar aynı anda operasyona alınır ve nakil işlemi aynı gün gerçekleştirilip süreç tamamlanır. Bu yöntem, uygun çiftler bulunursa 2 den fazla çifte de uygulanabilir.

Alıcı ve Vericilerin Eşleştirilmesi
Kan grubu A olan bir nakil adayı hastanın (Alıcı A), kan grubu B olan bir verici yakını (Verici A) olduğunu düşünelim. Diğer ailede ise, kan grubu A olan bir verici (Verici B) ile kan grubu B olan bir alıcı (Alıcı B) olsun. Her iki ailenin yakınları arasında kan uyumu olmadığı için yakınlarından böbrek nakli yapılamaz. Bununla birlikte, çapraz nakil uygulaması ile kan grubu B olan sağlıklı hasta yakının (Verici A) böbreğini, kan grubu B olan (Alıcı B) tanımadığı bir başka diyaliz hastasına verebilme şansı oluşur. Birbirini tanımayan iki farklı aile üyelerinin birbirlerine böbrek vermesine “böbrek kardeşliği” denir.

Kan grubu O veya AB olan hastaların çapraz nakil olma şansı daha düşüktür. Örneğin; alıcısı O ve vericisi A grubu olan çift ile alıcısı A ve vericisi O grubu olan çifti düşünelim. Alıcısı O ve vericisi A grubu olan çiftin vericisi, sadece A grubu alıcıya böbrek verebilirken, alıcısı A ve vericisi O olan çiftin vericisi, hem A grubu akrabası olan alıcısına hem de O grubu alıcı olan diğer kişiye böbrek verebilir. Çapraz nakil kararı alındığında ise, O grubu verici kendi yakını olan A grubu alıcıya rahatlıkla böbreğini verebilecekken, tanımadığı ve akraba olmadığı O grubu alıcıya böbreğini verir. Bu durum, ilk bakışta gerçekleşmesi güç, gönüllü olunamayacak bir seçenek gibi görünse de çiftler arasında böyle bir değişimi tercih edebilecek olan gönüllüler olabilmektedir. Bu durumda O grubu verici böbreğini kendi yakınına verebilecek iken, tanımadığı bir başka hastaya vermeyi kabul ederek fedakârlık etmiş, A grubu verici ise böbreğini olağan çapraz nakildeki gibi bir başkasına vermiş olur.

Böbrek kardeşliği, sadece ABO kan grubu uyumsuzluğunu çözmek için değil, aynı zamanda karşılaştırma (crossmatch) tetkiki uygunsuz çıkan çiftler arasında nakil yapılabilmesini sağlamak için de önemli bir seçenektir. Bu durumda nakil için alıcı ve vericinin kan grupları da dahil tüm kriterler uygundur ama crossmatch tetkiki pozitif çıkar ve nakil yapılması mümkün olamaz. Bu durumda olan iki benzer çift arasında çapraz olarak crossmatch tetkiki negatif çıkarsa çapraz nakil ile her iki hastada sağlıklarına kavuşabilirler.

Alıcı ve verici arasındaki doku uyumunu daha çok arttırabilmek için çapraz nakil ile ilgili çalışmalara tüm dünyada daha çok önem verilmektedir. İlk kez Kore’de uygulanan çapraz böbrek nakli zamanla yaygınlaşmıştır. Bu yöntemin hızla artırılması, böbrek nakli yapan ekiplerin çoğalması ülkemizdeki böbrek bekleme listelerinin azalmasını ve böbrek yetmezliği olan diyalize bağlı hastaların sağlıklarına daha erken kavuşmalarını sağlayacaktır. Ülkemizde böbrek nakli için bekleyen hastaların büyük çoğunluğunun nakil yapılamadan hayatlarını kaybettiği düşünülürse çapraz naklin önemi daha iyi anlaşılır.

Dr. Ebru Sevinç Ok

Kent Hastanesi Nefroloji ve Böbrek Nakli Uzmanı