Endokrin Bozucu Kimyasallar

Doğal veya insan yapımı geniş aralıktaki bu bozucu maddeler arasında farmakolojk ilaçlar, dioksin ve dioksin benzeri bileşikleri poliklorine bifeniller, DDT ve diğer pestisidler ve bisfenol A gibi plastisizerler sayılabilir. Endokrin bozucular, plastik şişeler, metal gıda kutuları, deterjanlar, alev geciktiriciler, besinler, oyuncaklar, kozmetikler ve böcek öldürücü (pestisidler) gibi günlük kullanılan pek çok üründe sayılabilir. Sağlık çalışmaları endokrin bozuculara maruz kalmanın insan sağlığında azalmış fertilite, artmış endometriosis ve bazı kanser türlerine yol açabildiğini göstermiştir. Yapılan çalışmalar endokrin bozuculara maruziyetin prenatal ve erken post natal gelişme sırasında organ ve nöral sistem oluşurken, en yüksek risk oluşturduklarını göstermiştir.

Endokrin Bozucular Nasıl Etki Eder?

Doğal olan hormonları tam ya da kısmi olarak taklit edebilirler. Mesela dişi cinsiyet hormonu olan östrojeni, erkek cinsiyet hormonu olan androjeni ve tiroit hormonlarını taklit ederek onların aşırı etki göstermesine yol açabilirler. Hücre içinde hormonun etki etmesi için görevli reseptöre bağlanır ve böylece vücudun yaptığı hormonun kendi reseptörüne bağlanmasını engeller böylece normal sinyal yeteri kadar oluşmaz ve vücudun normal cevap vermesini zorlaştırır. Örneğin anti-östrojenler veya anti-androjenler. Doğal hormonların etki yolunu etkileyen reseptörleri yapılabilir böylece bu hormonların karaciğerde metabolizmalarını değiştirir.

Endokrin Bozucuların Bazı Örnekleri

Endokrin bozulmaya yol açtığı düşünülen birçok kimyasal madde vardır. Bunlar arasında dietilstilbestrol (sentetik östrojen), dioksin ve diksin benzeri bileşikler, poliklorine bifeniller, DDT ve baz diğer pestisidler sıralanabilir. Bisfenol A (BPA) epoksi reçinelerinde ve polikarbonat plastiklerin üretiminde yaygın ve yoğun olarak kullanılan bir kimyasal üründür. Bisfenol A’nın fetüslerde, bebeklerde ve çocuklarda beyin, davranış ve prostat üzerine olan etkileri olduğunu açıklanmıştır. Di (2-etilheksil) fitalat (DEHP) besin paketlemede, çocuk ürünlerinde ve bazı polivinil klorid (PVC)’ den yapılan tıbbi cihazlarda çok kullanılan bir kimyasaldır. Fitoöstrojenler genellikle bitkilerde doğal olarak oluşan maddelerdir ve hormon benzeri aktivite gösterirler. Fitoöstrojen örnekleri arasında Genistein ve Daidzein sayılabilir. Bunlar özellikle soya türevi ürünlerde bol miktarda bulunur.

Endokrin Bozucularda Önemli Konular

Maruz Kalma Yaşı: EBK’ya yetişkin dönemde maruz kalma bebek ya da fetüs iken maruz kalmaktan farklı sonuçlar ortaya çıkaracaktır.

Etkinin Geç Ortaya Çıkması: Hayatın erken döneminde maruz kalma hemen bozukluk yapmayıp yetişkin dönemde hastalık yapabilir.

Nesilden Nesile Taşınma ve Epigenetik Etkiler:  Endokrin bozucular sadece etkilenen bireyleri değil onların çocuklarını ve sonraki nesilleri de etkileyebilir. Son kanıtlar bazı geçişlerin genomik olmadığını ve DNA’daki mutasyondan dolayı oluşmadığını göstermiştir. Bunun aksine DNA metilasyonu ve histon asetilasyonu gibi gen çalışmasını düzenleyen faktörlerin değişmesi sonucu da ortaya çıkabilir ki buna epigenetik denir.

Endokrin Bozucu Örnekleri

Dioksinler: Östrojenik ya da anti östrojenik etki taşırlar. Erkekte östrojenik kadında ise anti-östrojenik etkileri vardır.

Bisfenol A (BPA): Her yerde bulunan bir Ksenöstrojendir. BPA’nın yaygın kullanımı hem büyüyen fetüs üzerine hem de annenin maruz kalmasıyla dolaylı etki, hem de kalaylı besin, bebek maması ve anne sütü ile maruziyet sağlar. BPA sentetik monomerdir ve polikarbonat plastiklerin, epoksi reçinelerin üretiminde çok yaygın olarak kullanılır.

Poliklorinat Bifeniller (PCB): Yağda çözünen organik bileşiklerdir. İnsan vücudunda yağ depolarında birikir. Östrojenik ve anti-androjenik etkileri vardır.

UV filtreler: UV ışık filtreleri olan güneş gözlükleri östrojenik aktivite içerir. Sıçanlarda UV filtrelere erken dönemde maruz kalmanın prostat kanseri ile ilişkili olabileceği iddia edilmiştir.

Kadmiyum: Östrojen benzeri etki gösterir. Bazı büyük ölçekli çalışmalarda kadmiyum maruziyeti ve prostat kanseri arasında bir ilişki olabileceğini göstermiştir.

Arsenik: Kanser dahil bir dizi hastalık ile ilişkilidir.

Vinklozolin: Ekinlerde kullanılan bir mantar öldürücüdür. Androjen aktivitesiyle etkileşime girdiği gösterilmiştir.