Sperm ve Yumurta Dondurma Yöntemi
Üremenin yani doğurganlığın korunması, üreme tıbbının günümüzde en önemli konularından biridir. Özellikle önemli bir ameliyat veya bir hastalık tedavisi nedeni ile o an için anne veya baba olamayacak kişiler üreme hücrelerini saklayarak geleceğe daha güvenle bakabilmektedir. Bu amaçla yumurta ve sperm hücreleri dondurulabilmektedir. Bu sayede kişiler üreme şanslarını daha uzun süre muhafaza edebilmektedirler. Günümüz dünyasında kanser artık tedavi edilebilir hastalıklar sınıfında yer almaktadır. Bu önemli sağlık sorununun birçok türünde modern teşhis ve tedavi yaklaşımları ile kişinin hastalıksız olarak yaşamına devam etmesi sağlanabilmektedir.
Her yıl binlerce üreme çağındaki genç kansere yakalanmaktadır. Kanser tedavileri, ergenlik ve doğurganlık çağındaki kişilerde, üreme hücrelerinin yok olmasına ve sperm ve yumurta üretilmesinin durmasına neden olabilmektedir. Kanser hastalıklarının tedavisinde kullanılan kemoterapi ilaçları ve radyasyon (ışın) tedavisi kadınlarda yumurtalık dokusunda tahribat yaparak erken menopoza ve erkeklerde de sperm üretiminde azalmaya sebep olabilmektedir.
Günümüzde Birçok Kanser Tedavi Edilebilmektedir
Son yıllarda tanı ve tedavi metotlarının gelişmesi ile birlikte kanser vakaları daha erken evrelerde tanınır ve tedaviye başlanır hale gelmiştir. Tüm bu gelişmelerin neticesinde 5 yıllık yaşam oranları tüm kanser türleri ve tüm yaş grupları göz önüne alındığında belirgin artış göstermiş ve hayatta kalan hastalarda üreme yeteneğinin korunmasının gerekliliği gündeme gelmiştir.
Sağlıklarına kavuşan ve kanseri yenen bireyler, bebek sahibi olmak istediklerinde üreme yeteneğini kaybetme sorunuyla karşılaşabilmektedirler. Uzun yıllardır kanser ve bağışıklık sistemi hastalıkları tedavisi öncesi sperm ve yumurta dondurulması yöntemleri başarı ile uygulanmaktadır. Ancak bu konuda farkındalığın hala eksik olduğuna dair birçok araştırma bulunmaktadır.
Ciddi bir sağlık tehdidi ile karşı karşıya kalan ergenlik ve doğurganlık dönemindeki bireyler ve aileleri, o an için sağlıklarına kavuşmak dışında bir kaygı hissetmemektedir. Oysa kemoterapi, radyoterapi veya ciddi bir ameliyat nedeniyle gelişebilecek kısırlığın önüne geçmede kullanılan "sperm dondurma ve yumurta dondurma yöntemi", tedaviler bitip sağlıklarına kavuştuğunda kişilere biyolojik üreme yeteneklerini devam ettirme şansı sunmaktadır. Kanser tedavisinden sonra sağlıklı üreme hücresi elde etmek oldukça zordur. Önemli olan tedavilere başlamadan üreme hücrelerinin zarar görmeden saklanmasıdır. Kanser tedavileri kalıcı olarak kısırlığa neden olsa bile dondurma yöntemi ile hastalar ileride anne baba olma şansını yitirmemiş olacaklardır.
Sperm Dondurma İşlemi Hangi Durumlarda Uygulanır?
• Kanser tedavisi, kemoterapi veya radyoterapi gibi testis dokusuna zarar verebilecek tedaviler nedeniyle testislerini veya sperm üretimini kaybedebilecek hastalara,
• Testislerin hasar görme olasılığı olan bir ameliyat yapılacaksa,
• Azoospermi hastalarında,
• TESE uygulanan azoospermi hastalarında spermlerin saklanması için,
• Sperm örneğinde çok düşük sayıda sperm verebilen hastalar için tüp bebek tedavilerinde sperm dondurma 30 yılı aşkın süredir başarıyla uygulanmaktadır.
Üreme Hücrelerinin Dondurulması Gebelik Şansını Azaltır mı?
Toplumdaki yaygın inanışın aksine araştırmalar, dondurulmuş sperm-yumurta ve embriyolardan elde edilen gebeliklerin başarı oranlarının yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Günümüzde kullanılan modern tüp bebek yöntemleri ile dondurulan embriyoların yüzde 95’i sağlıklı olarak çözülebilmedir. Bu embriyolarda gebelik şansı yüzde 40- 50‘lere kadar ulaşabilmektedir. Günümüzde kanser tedavisi görecek hastalar bu tedaviler öncesi yumurta ve sperm hücrelerini dondurma yöntemi ile saklatabilir. Dondurulmuş hücrelerle elde edilen gebelik şansı, taze kullanılan hücrelerle elde edilen tüp bebek başarısıyla aynı oranlardadır. Önceki yıllarda hasta tamamen kanserden kurtulsa dahi anne baba olma şansını yitirebilmekte idi. Sağlık Bakanlığının da onayı ile günümüzde kanser tedavisi görecek kişiler, bu tedaviler öncesi, yumurta ve sperm hücrelerini dondurma yöntemi ile saklatabilir. Bu sayede tekrar sağlıklarına kavuştukları zaman saklanan kendi hücreleri kullanılarak tekrar anne baba olabilirler.
Dondurma İşlemi Kanser Tedavisini Olumsuz Etkiler Mi?
En çok merak edilen hususlardan birisi de yumurta ve sperm hücresinin toplama sürecinin kanser hastalığının tedavisinde gecikmeye yol açıp açmadığıdır. Kanser hastalığının teşhisi, ameliyatı ile kanser tedavilerinin başlaması arasında yaklaşık 2 ile 4 hafta zaman dilimi var ise, bu süre gerekli üreme hücrelerinin toplanması ve saklanması için yeterli bir zamandır. Onkoloji ekibiniz, bu 2 haftalık erteleme için zamanınızın olup olmadığını, tedaviye ivedilikle başlanması gereken bir durum olup olmadığını değerlendirecek ve tüp bebek ekibi ile durumu konsülte edecektir.
İyileşme Sonrası Üreme Hücreleri Nasıl ve Ne zaman Kullanılmalıdır?
Kanser tedavisi bittikten ve iyileştikten sonra istendiğinde bu spermler ve yumurtalar, tüp bebek yöntemleri kullanılarak sağlıklı çocuk sahibi olma şansı sunulabilmektedir. Uzmanlar, yaşam beklentisi yüksek kanserli hastalara çocuk sahibi olma umudunu veren bu yöntemin, önemli bir moral destek de oluşturacağı görüşündeler. Özellikle lösemi, hodgkin, non-hodgkin lenfoma ve testis tümörleri genç yaşlarda ve ergenlik döneminde görüldüğü ve kanser tedavisi ile kanserden tamamen kurtulma şansı yüksek olduğu için bu hastalar için üreme hücrelerinin saklanması büyük bir önem taşımaktadır. Bu kişilerin gelecek doğurganlıklarını korunmak için kanser tedavisine başlamadan üreme hücrelerini dondurmaları gerekmektedir. Tedavinin olumsuz etkileyeceği immünosüpresif ilaçların kullanıldığı kanser dışı hastalığı (Behçet, Lupus ya da glomerülonefrit) olan kişilerin de üreme hücreleri dondurularak saklanabilmektedir. Eğer kanser hastalığının tipine göre testisin ya da yumurtalığın alınması gerekiyorsa alınan dokular da dondurarak saklanabilmektedir.
Diğer yandan kanser tedavisi görecek hasta evli ise eşinden alınan hücre ile kendi hücreleri laboratuvar koşullarında birleştirilerek oluşan embriyolar da saklanabilir. İlerleyen yıllarda hazır embriyolar çözülerek anne rahmine yerleştirilebilir.
Kanser tedavileri nedeniyle erken menopoz durumu gerçekleşse dahi önceden saklanan hücrelerin kullanılması ile gebelik şansı devam etmektedir. Vitrifikasyon tekniği ile yumurta hücreleri başarı ile dondurulabilmekte ve gelecekte kullanmak üzere uzun yıllar saklanabilmektedir.
Sperm Nasıl Donduruluyor?
Sperm dondurulması sırasında sperm kalitesinin korunmasına özen gösterilmektedir. Standart sperm analizlerinin ardından, elde edilen örnekler özel bir koruyucu serum ile karıştırılıyor ve –196 derecede donduruluyor. Dondurma işlemi küçük kanüller veya ampuller içinde yapılarak bu örnekler sıvı nitrojen içinde saklanıyor.
Türkiye’de yasalar dondurulmuş spermin ancak veren kişi için kullanılmasına izin vermektedir. Dondurulan üreme hücreleri uzun yıllarca, tüm güvenlik tedbirleri alınarak ve yasalara uygun şekilde, titizlikle korunmaktadır. Dondurulmuş spermler, yardımcı üreme teknikleri olan suni döllenme ya da tüp bebek uygulaması için kullanılabilmektedir. Hastaların bu konuda bilinçlendirilmesi ve tedavi öncesi aydınlatılmasında tüm tıbbi birimlere büyük görev düşmektedir.
Dondurma İşlemi Nasıl Yapılır? Ne Kadar Saklanabilir?
Kanser tedavisi öncesi başvuran hastaların medeni durumuna göre hangi yöntemin seçileceğine karar verilebilir. Eğer hasta evli ise normal bir tüp bebek süreci izleyerek embriyo dondurma, eğer bekâr ve genç yaşta bir hasta ise yumurta ya da spermleri dondurma işlemleri ile hücreler saklanabilir. Yasal olarak tıbbi zorunluluk halinde kişinin üreme hücrelerini saklama hakkı vardır. Dondurma yönteminde -196 derecede embriyo, sperm ve yumurtalar 5 yıl boyunca saklanabilir, sonrasında ise bu süre Sağlık Bakanlığı izni ile uzatılabilmektedir.
Günümüzde dondurma işleminde ‘’Vitrifikasyon Tekniği’’ kullanılmaktadır. Teknik olarak sperm dondurulması yumurta dondurulmasına göre daha kolaydır çünkü yumurta hücresi çok daha büyük bir hücredir. Yumurta hücreleri, ‘Vitrifikasyon’ yöntemi sayesinde günümüzde başarıyla dondurulmakta ve çözme sonrası geri dönüş, döllenme, embriyo oluşturma potansiyelleri ile yüz güldürücü oranlarda gebelik şansı sunmaktadır. Unutulmamalıdır ki, ülkemizde üreme hücrelerinin ve embriyoların kullanılması için resmi evlilik şartı aranmaktadır. Embriyo transferi her iki eşin rızasında tabi olduğundan embriyoların kullanılması boşanma ve eşlerden birinin vefatı durumunda mümkün olmamaktadır.
Erken menopoz riskinde de yumurta dondurma yöntemi Türkiye’de önceki yıllarda sadece kanser gibi zorunluluk hallerinde Sağlık Bakanlığının izin verdiği “sperm ve yumurta dondurma” işlemi, 2014’te çıkan yasa gereği erken menopoz riski olan henüz ailesini tamamlayamamış bireyler için de umut kaynağı haline gelmiştir. Böylelikle herhangi bir nedenle henüz bebek planlamayan kadınlar, ilgili koşullar oluşmuş ise kanser hastalığı olmasa dahi yumurta hücrelerini dondurarak saklayabilmektedirler.