Kemik İliği Nakli Merkezi

“Khimere” komşusunun topraklarını fethetmek üzere kurgulanmış mitolojik kahramandır. Kemik iliğini naklinin ana teması da fethetmeye dayanır. Hastalıklı hücrelerin yerine sağlıklı kök hücrelerin yerleşmesi ve çoğalması istenir. Bu hücreler ya hastanın kendi veya kardeşinin sağlıklı ana, yani kök hücreleridir. 19. yüzyılda anemik (kansızlığı olan) hastalara kemik iliği ve dalak yedirildiği veya kas içine kan enjekte edildiği bilinmektedir. İnsanlık; ABD’nin New Mexico’da yaptığı nükleer denemelerden sonra görülen kemik iliği yetmezliği konusunda çaresiz kalmasa,  kemik iliği nakli belki de hala bilinmiyor olabilirdi. 1959 yılında Yugoslavya’da meydana gelen reaktör kazasında bir kısım işçide kemik iliği yetmezliği gelişmişti. Hastalardan birine canlı dalak ve karaciğer hücreleri nakledilmiş ancak hasta kanama nedeniyle ölmüştü. 6 hastaya Fransız doktor Mathe tarafından kemik iliği nakli yapılmıştır. 1977 yılı ise kemik iliği naklinde dönüm noktası olmuştur. Dr E. Donnal Thomas ve grubu 1977 yılında 100 akut lösemi tanısı konulan hastaya yapılan nakil sonuçlarını Dünya Hematoloji camiasının en ünlü ve prestijli olan Blood dergisinde yayınlamıştır. Dr. E. Donnal Thomas bu başarısını 1990 yılında Nobel Ödülü ile taçlandırmıştır. Bu hastalardaki başarının en önemli nedeni nokta doku grubu uygun hastalardan nakil yapılması olmuştur.

O günden bu günlere çok öneli gelişmeler olmuştur. Hastalar için daha iyi şartlarda hastane odaları kurulmuş, daha etkin, daha az toksik ilaçlar bulunmuş, daha eğitimli doktor, hemşire ve yardımcı sağlık personelleri yetişmiş ve en önemlisi destek tedavilerdeki ilerlemeler olmuştur.

Kent Hastanesi olarak kök hücre, kök hücre dondurma ve aferez alanında deneyimli hematoloji uzmanı profesör ve doçentlerden oluşan kadromuz ve konusunda tecrübeli sağlık profesyonellerimizle uluslararası standartlarda Kemik İliği Nakli hizmetlerini vermekteyiz.Tüm odalarımız tek kişilik olup refakatçilerin de hastalarımıza eşlik edebilme imkanları bulunmaktadır. Odaların tümü toz ve mikroplardan arındırılmış temiz hava sağlayan dünya standartlarında HEPA filtrelerle (High E cieny Particulate Air-Yüksek etkinlikte parçacık tutucu filtre) donatılmıştır. Merkezimizde hastalara sunulan nötropenik (mikroplardan arındırılmış) diyet başta olmak üzere tüm diyet çeşitleri, içerik ve kalite standartları yönünden deneyimli diyetisyenimiz tarafından sürekli olarak denetlenmektedir. Uzman psikologumuz nakil öncesi ve sonrasında hastalarımıza gerekli psikolojik destekte bulunmaktadır. Kemoterapi ve diğer ilaç uygulamalarında ilaç saklama ve hazırlama esasları için bir eczacı merkezimizde hizmet vermektedir. Standart sertifikası (JCI) olan hastanemizde, hastalarımızın kemik iliği nakli tedavi olanakları bütünüyle sağlanmış durumdadır.

Vücudunuzdaki kan hücrelerinin tümü hematopoetik kök hücreler denen, genç (olgunlaşmamış) hücrelerden oluşur. (Hematopoetik sözcüğü “kan oluşturan” anlamına gelir.) Her ne kadar bunlara genellikle “kök hücreler” denilse de bu hücreler klonlama ve diğer çeşit araştırmalara konu olan embriyonik kök hücrelerle aynı değildir. Tüm kan hücrelerini ve immün sistem hücrelerini oluşturan, multipotent özellikte hücrelerdir.

Kan Kök Hücresi Nerede Yapılır ?
Kemik iliği kan hücrelerinin yapıldığı süngerimsi dokudur. Kemiklerin merkezindeki boşlukta bulunur. Yenidoğanlarda tüm kemiklerde aktif kemik iliği vardır. Birey genç erişkinliğe ulaştığında el, ayak, kol ve bacak kemiklerinde sarı ilik bulunur ve kan yapımı durmuştur. Sırt kemikleri (vertebralar), kalça ve omuz kemikleri, kaburgalar, göğüs kemiği ve kafatası erişkinlerdeki kan hücrelerinin yapıldığı kırmızı kemik iliğini içerir. Kemik iliği, hücre açısından çok zengin ve deriden sonra vücudun en büyük organıdır.

Kök Hücreler Nasıl Tanınır?
Kan hücreleri değişik yöntemlerle tanınabilir. Akış sitometrisi denilen bir yöntemle bu hücreler üzerinde bulunan, tanımlayıcı yüzey belirleyicilere göre hazırlanmış monoklonal antikorlarla boyanarak sayılabilirler.

Donör (Verici)
Kemik İliği naklinde, hastaya kök hücrelerini veren kişiye donör adı verilir. Bir kişinin donör olabilmesi için hastayla doku grupları dediğimiz HLA uyumunun olması şarttır.

Allojenik nakil: Uyumlu vericinin önemi
Bir allojenik naklin başarısında bağışıklık sistemi önemli rol oynar.  Bağışıklık sistemi normalde bakteri veya virüs gibi vücutta yabancı bulduğu her şeyi yok ederek sağlıklı kalmamızı sağlar. Normal çalışan bir bağışıklık sistemi başka insanlardan gelen hücreleri de yabancı olarak algılar.

Bu tip nakilde, hastalığınız düzeldikten sonra kendi kök hücreleriniz toplanır. Kök hücre hücreleriniz kemik iliğinizden ya da kanınızdan alınarak ayrıştırılır ve daha sonra dondurulur. Yüksek doz ilaç ve ışın tedavisi gördükten sonra bu hücreler tekrar vücut ısısına döndürülerek size geri verilir.
Otolog kök hücre naklinin bir avantajı kendi hücrelerinizin kullanılmasıdır. Bu da bağışıklık sisteminizin verilen hücreleri reddetmeyeceği veya verilen hücrelerin vücudunuza saldırmayacağı için daha az problem yaşanır.
Olası bir dezavantaj ise kök hücreler alınırken kanser hücrelerinin de alınıp daha sonra vücudunuza geri verilmesidir. Bunu önlemek için size hastalığını yenecek ilaçlar verilir.
Bu tür nakil başlıca bazı lösemi(kan kanserleri) ve lenfomalarla (lenf bezi kanseri) multipl miyelomun (kemik iliği kanseri) tedavisinde uygulanır. 
 
Otolog kök hücre naklinin uygulandığı hastalıklar;
 · Multipl miyelom
· Non-Hodgkin lenfoma
· Hodgkin hastalığı
· Akut miyeloid lösemi
· Otoimmune hastalıklar (sistemik lupus eritematozus, sistemik skleroz) 
· Amiloidoz

ALLOJENİK KÖK HÜCRE NAKLİ NEDİR
Hasta ile doku grupları uyumu olan kardeş veya kardeş dışı vericilerden alınan kök hücreler verilir. Verici çoğu kez ailenin bir üyesidir. Bu da genellikle kardeşlerden biridir. Ailenizde uygun bir kişi yoksa kök hücre bankası aracılığıyla başka biri de verici olabilir. Buna akraba dışı uygun verici nakli denilir. Yeni doğan bebeklerin plasentasından ve göbek kordonundan alınan kan allojenik nakil için yeni bir kök hücre kaynağıdır. Kordon kanı olarak adlandırılan bu kan örneğinde yüksek sayıda kök hücre bulunur. Ancak kordon kanındaki kök hücre sayısı iri erişkinler için genellikle yeterli olmaz, bu nedenle kordon kanı daha çok ufak erişkinler ve çocuklar için kullanılabilir.
Allojenik kök hücre naklinin avantajı verici kök hücrelerinin kendi bağışıklık hücrelerini oluşturmasıdır, bu da yüksek doz tedavi sonrası geride kalabilecek kanser hücrelerinin yok edilmesine yardımcı olur. Sağlıklı vericilerden alınan kök hücreler de kanser hücresi içermezler.
Yine de, allogenik kök hücre nakillerinin birçok olası çekinceleri mevcuttur. Vericiden alınan bağışıklık hücrelerinin hastanın vücuduna saldırabilmesidir. Bu duruma graft-versus-host (verici dokunun alıcıya karşı reaksiyonu) hastalığı denir. Ayrıca vericiler nakilden önce test edilseler bile, verici hücrelerden gelebilecek bazı enfeksiyonlar açısından çok küçük bir risk mevcuttur.  Daha yüksek olan risk ise sizde zaten bulunan veya bağışıklık sisteminizin baskılanması nedeniyle oluşabilecek enfeksiyonlardır. Bu enfeksiyonlar genellikle allojenik nakilden sonra su yüzüne çıkarlar, çünkü bağışıklık sisteminiz bağışıklığı baskılayan ilaçlar tarafından kontrol altına alınmıştır (baskılanmıştır). Bu enfeksiyonlar ciddi sorunlara, hata ölüme bile yol açabilirler.
Allogenik nakil en çok bazı lösemi ile lenfoma türlerinde ve miyelodisplazi gibi diğer kemik iliği hastalıklarında uygulanır.
Singeneik kök hücre nakli; Bu özel bir tür allojeneik nakildir, çünkü verici doku tipinin alıcıyla aynı olduğu tek yumurta ikizidir. 
 
Allojeneik HKHT yapılan bazı hastalıklar
 
·          Akut miyeloid lösemi
 
·          Akut lenfoblastik lösemi
 
·          Kronik miyelositer lösemi
 
·          Kronik lenfositer lösemi
 
·          Miyeloproliferatif hastalıklar
 
·          Miyelodisplastik sendrom
 
·          Multipl miyelom
 
·          Non-Hodgkin lenfoma
 
·          Hodgkin hastalığı
 
·          Aplastik anemi
 
·          Saf alyuvar aplazisi
 
·          Paroksismal noktürnal hemoglobinüri
 
·          Fankoni aplastik anemisi
 
·          Talasemi majör
 
·          Orak hücre anemisi
 
·          Şiddetli kombine immün yetmezlik
 
·          Wiskott-Aldrich sendromu
 
·          Hemofagositik lenfohistiyositoz

Miyeablatif tedavide temel amaç; hastaya kök hücre verilmeden önce  hastalığın yüksek kemoterapi ve veya radyasyon tedavisiyle yok edilmesidir.

Kemik iliği diğer bir çok dokuya göre daha hassas olduğundan daha düşük dozlarda bile baskılanabilir. Allojenik nakilde çoğu zaman spesifik ilaç ya da total vücut  ışınlaması yapılabilir. Bu tedavi aynı zamanda vücuttaki savunma sisteminin baskılanmasına da yardımcı olur.

Diğer tip allojenik nakil bazen “mini nakil” olarak da adlandırılır. Standart nakil öncesi tedavi kişinin vücuduna ağır gelen bir işlemdir. Bazı hastalar bu tedaviyi kaldırabilecek kadar sağlıklı ya da güçlü değildirler. Azaltılmış yoğunlukta nakillere da mini-nakil de denir. Bu hastalar için bir seçenektir. Standart allojenik nakille karşılaştırıldığında, bu nakilde hasta nakil için hazırlanırken daha az kemoterapi ve/veya ışın tedavisi görür.

· Azaltılmış yoğunluktaki nakiller daha çok standart nakilleri kaldıramayan hastalara uygulanır.

· Organları iyi çalışmayan hastalar.Bu gruba kalp hastalığı gibi sağlık sorunları olanlar ve önceki tedavilere bağlı olarak organları hasar görmüş olan hastalar girer.

· Daha önceden bir ya da iki kez nakil yapılmış olan hastalar.

· Hastalıklarının evresinden dolayı veya genel olarak sağlıkları kötü olduğu için standart nakli tolere edemeyen diğer hastalar.

Kemik İliği
 
Kemik iliği kök hücrelerden zengin olduğu için kök hücre nakillerinde ilk kullanılan kaynak olmuştur. Pelvis (leğen) kemikleri en fazla kemik iliğini içerir ve bunlarda yüksek sayıda kök hücre bulunur. Bu nedenle, kemik iliği naklinde en çok leğen kemiğinden alınan hücreler kullanılır. Fazla sayıda sağlıklı kök hücre toplayabilmek için yeteri kadar iliğin alınması gerekir. Kemik iliği nakli için, vericiye genel anestezi uygulanır. Toplanan ilik filtre edilir, özel solüsyon içeren torbalara konur ve sıvı azot içinde dondurulur. İlik kullanılacağı zaman normal ısıya getirilir ve tıpkı kan naklinde olduğu gibi alıcıya verilir. Kök hücreler alıcının kemik iliğine giderler. Bu hücreler zamanla alıcının kemik iliğine yerleşerek kan hücrelerinin yapımına başlarlar. Yeni kan hücrelerinin belirtileri hastanın yaklaşık 2-4 hafta içinde yapılan kan tahlillerinde ölçülebilir.
 
Periferik Kan 
 
Normalde kanda çok az sayıda kök hücre bulunur. Ancak nakil için hücre toplanmadan önce vericilere büyüme faktörleri denen ve hormona benzeyen maddeler verilerek kök hücrelerinin daha hızlı büyümesi ve kemik iliğinden kana geçmesi sağlanır. Periferik kan kök hücre nakli için, kök hücreler kandan alınır. Kateter vericinin toplardamarlarından birine yerleştirilerek diğer ucuyla özel bir makineye bağlanır. Vericinin kanı bu makinede dolaştırılarak kök hücreler ayrıştırılır ve sadece bu hücreler alıkonur.  Kanın kalan kısmı vericiye geri döner. Bu işlem saatler sürer ve yeteri kadar kök hücre elde edebilmek için birkaç gün tekrarlanması gerekebilir. Kök hücreler filtre edilerek torbalara konur ve hasta hazır olana dek dondurulur.
Hasta kemoterapi ve/veya radyasyon tedavisi gördükten sonra, kök hücreler kan naklinde olduğu gibi damardan yavaşça verilir. Kök hücreler kemik iliğine doğru giderek oraya yerleşir ve daha sonra büyüyerek yeni, normal kan hücreleri yapmaya başlarlar. Yeni hücreler, kemik iliği hücrelerinin kullanıldığı nâkile göre hastanın kanında genellikle birkaç gün daha geç görülmeye başlarlar, bu da 10–20 gün içinde gerçekleşir.

Dönüş İçin Evinizi Hazırlama
Nakil merkezinden ayrılmadan önce aileniz veya arkadaşlarınız, dönüşünüz için evi hazırlamalıdır. Temizlik yapabilirler veya ev içindeki yaşantınız için gereken değişiklikleri yapabilirler. Bu değişikliklerin başlıca amacı sizi enfeksiyonlardan korumaktır.

Evinizi temizleme
Eviniz veya daireniz, siz nakil merkezinden eve dönmeden önce iyice temizlenmelidir. Ailenizin veya arkadaşlarınızın izlemesi gereken adımlar arasında şunlar yer almaktadır:

• Halıları ve yerleri yıkama
• Perdeleri, jalûzileri ve mobilyaları temizleme
• Klima ve ocak filtrelerini değiştirme
• Hava nemlendiricilerini kapatma
• Kapı ve pencereleri kapalı tutma
• Canlı veya kurutulmuş çiçekleri kaldırma

Bu esnada evde herhangi bir yeniden düzenleme yapmamalısınız. Eski halılar kaldırıldığında veya duvarlar açıldığında havaya çok miktarda mantar yayılabilir. Binaların yeniden düzenlendiği yerlerde veya inşaat şantiyelerinde aspergillus denen yaygın bir mantar sıkça görülmektedir. Aspergillus mantarı ciddi enfeksiyonlara yol açabilir.

Çocukların bakımı
Çocuklar sıklıkla soğuk algınlığı ve benzeri enfeksiyonlar geçirir ve bu enfeksiyonlar, sizin bağışıklık sisteminiz düzelene kadar hayati tehlike oluşturabilir. Göz önünde tutulması gerekenler arasında şunlar yer almaktadır:
• Bakıcı ayarlama. İyileşme süresince çocuklara bakamayabilirsiniz.
• Genellikle sizinle birlikte yaşayan çocukların kreşe gönderilmemesi tavsiye edilir, çünkü burada çok sayıda çocuk hastalığına maruz kalırlar.
• Okula giden çocukların eve getirdiği hastalıkların bulaşma riskini azaltma.
• Çocuklarınızın bağışıklığına önem verme. Sizin bağışıklık sisteminiz zayıfken çocuklara canlı aşı yapılmamalıdır.

Ev işlerini yaptırma
Enfeksiyon riski altında olduğunuz sürece çevrenizdeki kişilerden evdeki bazı işleri yapmalarını istemeniz gerekecektir. Bazı ev işleri, enfeksiyona neden olan bakterilere, virüslere veya mantarlara maruz kalmanıza neden olabilir. Kaçınmanız gereken işler arasında şunlar yer almaktadır:

• Bahçe işleri, örneğin bahçe düzenleme, çim biçme veya yaprak süpürme. • Bitkilerin bakımı—ev içindeki bitkilerle veya çiçek toprağıyla temasa neden olacak her tür iş.
• Toz alma, süpürme ve hatta havada toz olduğu sırada odada bulunma.
• Marangozluk veya evde onarım projeleri.
• Çok fazla toza maruz kalmanıza neden olacak her tür işten veya çiftlikte yaşıyorsanız ahırdan uzak durun.
• Manav alışverişi, getir-götür işleri ve kalabalık içinde kalmanıza neden olacak halka açık alanlara kalabalık olmayan saatlerde gidebilirsiniz.

El yıkama ve misafirler
Enfeksiyonların yayılmasını engellemek için sizin ve çevrenizdekilerin yapabileceği en önemli şey sık sık el yıkamaktır.

• Dışarıdan eve geldiğiniz her seferde ellerinizi yıkayın.
• Evinize gelen herkesten gelir gelmez ellerini yıkamalarını isteyin.
• Tuvaleti kullandıktan, bebek bezi değiştirdikten, bir hayvana dokunduktan veya burnunuzu temizledikten sonra ellerinizi yıkayın.
• Yemek yemeden veya pişirmeden önce ellerinizi yıkayın.
Ayrıca, her gün yumuşak sabunla duş veya banyo yapmak da enfeksiyonları engellemeye yardımcı olabilir. Eğer santral venöz kateter veya kateter takılmışsa, nakil merkezinde size bunlara nasıl bakacağınız ve çevresinde gelişen enfeksiyon belirtilerini nasıl gözlemleyeceğiniz anlatılacaktır 
Ayrıca, diğer insanlarla temasta da dikkatli olmanız gerekecektir. Evinize gelen toplam misafir sayısını sınırlandırmanız gerekecektir. Enfeksiyon riskiniz yüksek olduğu sırada, en iyisi sadece birkaç kişinin ziyaret etmesidir. Ayrıca, arkadaşlarınızdan ve ailenizden, herhangi bir hastalık semptomu yaşadıkları sırada (ateş, öksürük, boğazda ağrı, burun akması, vs.) veya son birkaç gün içinde hasta birisiyle temas etmişseler sizi ziyaret etmemelerini isteyin. Son dört hafta içinde canlı aşı yapılmış çocuklar da sizden uzak durmalıdır. Kapınıza hatırlatıcı olarak bir not asabilirsiniz.
Enfeksiyon belirtilerini izlemeye devam etme
Enfeksiyon belirtileri görürseniz, derhal kök hücre nakil ekibinize haber verin. Enfeksiyonların hızla tedavi edilmesi önemlidir. En yaygın enfeksiyon bölgeleri şunlardır:
• Santral venöz kateterin vücuda girdiği yer,
• Ağız, boğaz,
• İdrar yolları,
• Makat bölgesi,
• Kan ve akciğerler
Nakilden bir veya iki yıl sonra bile bağışıklık sisteminiz tamamen güçlenmemiş olabilir. Hala enfeksiyon önleyici ilaçlar almanız gerekebilir. GVHD koruyucu tedavi alan hastaların bağışıklık sistemi, daha uzun süre zayıf kalabilir.

YEME SORUNLARINI DÜZELTMEK İÇİN NELER YAPILABİLİRSİNİZ
 
Yeme Sorunu
Yönetme Şekli
Aç hissetmeme
•   Büyük ve az öğün yemek yerine gün içinde birkaç küçük öğün yemeyi deneyin.
•   Gün içinde daha aç hissettiğiniz belli zamanlar varsa daha çok yemeyi deneyin.
•   Yiyebildiğiniz zamanlarda protein ve kalori açısından yüksek besinleri seçin.
•   Sıvı veya toz halindeki besinleri deneyin.
•   Yiyemeseniz bile yeterli sıvı almaya çalışın.

Ağızda ve gırtlakta acılık
•   Sıcak yemekler yerine ılık veya soğuk olarak hazırlanan yiyecekleri yiyin.
•   Ağzınızı daha az rahatsız edecek yumuşak gıdaları deneyin. Örneğin, sütlü, kremalı çorbalar, patates püresi, peynirli makarna.
•   Süzme peynir, yoğurt, karpuz, jöle veya dondurma gibi soğuk yiyecekleri deneyin.
•   Ağzınızı irrite edebilecek yiyeceklerden kaçının. Bunların arasında turunçgiller veya suları, domates sosu, baharatlı ve tuzlu yemekler veya çiğ sebze, tost veya kraker gibi kuru gıdalar yer almaktadır.
•   Doktorunuzdan, ağrıyı hafifletecek ilaçlar vermesini isteyin.

Ağızda kuruluk
•   Sık sık su için.
•   Limonata gibi çok tatlı veya mayhoş gıdaları ve içecekleri deneyin, bunlar ağzınızın sulanmasına yardımcı olabilir.
•   Yiyeceklere sos, salça veya terbiye ekleyin.
•   Şekersiz akide şekeri, sakız, kırık buz veya buzlu şeker
•   Yapay tükürük ürünü kullanma konusunda doktorunuzla veya dişçinizle görüşün.

Farklı tat veya koku alma - yiyeceklerden metalik veya acı tat alma veya tat alamama
•   Baharatlı yiyecekler ve mayhoş yiyecekler gibi daha güçlü aroması olan gıdaların daha cazip olup olmadığına bakın.
•   Tavuk, hindi veya yumurta yiyin. Böyle bir sorunu olan insanlar, bu yiyecekleri, kırmızı etten, örneğin biftekten daha lezzetli bulur.
•   Yiyeceklerden metalik tat alıyorsanız plastik çatal kaşık kullanın.

Bulantı ve kusma
•   Doktorunuza, yardımcı olabilecek ilaçları sorun.
•   Tost, kraker, pirinç, konserve şeftali veya berrak sıvılar gibi, midede kolay hazmedilen yiyecekleri deneyin.
•   Yağlı veya güçlü aroması veya kokusu olan yiyeceklerden uzak durun.
•   Daha sık ve küçük öğünler halinde yiyin.
•   Sıvıları pipet yardımıyla yavaşça için ve gün boyunca küçük miktarlar halinde tüketin.

Diyare
•   Bol sıvı tüketin.
•   Daha sık ve küçük öğünler halinde yiyin.
•   Yağlı yiyeceklerden uzak durun.
•   Kepek, tam tahıllı ekmek ve çiğ sebze gibi yüksek lif içeren yiyeceklerden uzak durun.
•   Şu yiyecekleri deneyin: yoğurt, süzme peynir, pirinç, erişte, hafif fıstık ezmesi, beyaz ekmek, muz, konserve meyveler, derisi alınmış tavuk veya hindi, yağsız et veya balık (ızgara ya da fırında, kızartma değil).

Laktoz duyarlılığı
(vücudunuz laktoz adı verilen süt şekerini sindiremiyor)
• Nasıl düşük laktozlu bir diyet izleyebileceğinizi bir diyetisyenle görüşün.

CİLT BAKIMI NASIL YAPILMALIDIR
Nakilden sonra bir süre için cilt renginiz yama halinde veya tümden açılabilir veya koyulaşabilir. Bunun nedeni kemoterapi veya ışın tedavisi olabilir. Bu değişiklik zaman içinde ortadan kaybolacaktır. Cildiniz kuru veya hassassa, banyo veya duş yaptıktan sonra cilt losyonu sürün. Doktorunuz özel bir losyon yazabilir veya reçetesiz alabileceğiniz bir losyon tavsiye edebilir. Cildinizde kızarıklık belirtisi veya herhangi bir değişim görürseniz doktorunuza bildirin. 

GÜNEŞTEN KORUNMA ÖNEMLİDİR
Cildin fazla güneşe maruz kalması GVHD'yi tetikleyebilir. Nakilden sonrası bazı hastalarda hafif güneş yanıkları bile, yıllarca süren GVHD sorunlarına neden olabilir.

• 30 veya daha yüksek koruyucu faktör içeren güneş koruması kullanın. Cildin kıyafetle kapanmayan tüm bölümlerine sürün. Buna yüz, boyun ve el sırtı da dahildir. Sandalet giyiyorsanız, ayaklarınızın üstlerine de güneş koruması uygulayın.
• Gün içinde dışarı çıkarken geniş kenarlıklı şapka, uzun kollu giysiler ve uzun pantalonlar giyin. Mümkünse gölgede durun.
• Güneşin en güçlü olduğu öğlen saatlerinde dışarıda olmamaya dikkat edin.

Düzenli egzersiz iyileşme sürecinin önemli bir parçasıdır. Egzersiz yaparak kas gücünüzü ve hareketini yeniden kazanmak yalnızca fiziksel değil duygusal olarak ta kendinizi iyi hissetmenizi sağlayacaktır.

Taburcu olduktan sonra aktivite veya egzersiz için dayanma gücünüzün azaldığını hissedeceksiniz. Başlangıçta enerji düzeyiniz düşük ve kendinizi yeterince iyi hissetmediğiniz için günlük rutin egzersizler zor olabilir. Gün içerisinde dinlenme ve egzersiz dönemlerinin her ikisini birlikte planlamanız yardımcı olabilir. Özellikle naklin ilk aylarında aşırı yorucu olamayan egzersizler tercih edilmelidir.

Akut GVHD olan nakil hastaları kronik GVHD olmaya daha yatkındır, ancak akut GVHD olmayan hastalarda da meydana gelebilir. Akut ve kronik GVHD nakilden sonra farklı zamanlarda oluşur. Bu zamanlar farklılık gösterse de, akut GVHD genellikle nakilden sonraki ilk 100 gün içinde oluşur. Kronik GVHD nakilden sonraki üçüncü ay boyunca veya sonrasında herhangi bir zamanda başlayabilir. Her iki tip de hafif ile hayati tehlike arz etme arasında değişiklik gösterir.
Kronik GVHD'nin belirtileri ve yan etkileri arasında şunlar bulunur:
 
• Ciltte kalınlaşma ve sertleşme
• Kuru, kaşıntılı, dökülen, kırmızı veya hassas cilt
• Ağızda kuruluk veya acılık
• Çürük veya diş eti hastalığı
• Gözlerde kuruluk veya irritasyon
• Katarakt
• Diyare veya hazım sorunları
• Nefes darlığı veya öksürük gibi akciğer sorunları

Vücudunuz bağışıklık sisteminizi ve gücünüzü geri kazanmak için çok çalışır. İyileşme sürecinizi sağlıklı seçimler yaparak destekleyebilirsiniz:
 
• Tüm ilaçlarınızı zamanında alın.
• Yeterince dinlenin.
• İyi beslenin.
• Yürüyüş iyi bir seçenektir. 
• Düzenli takip ve bakım için doktorunuza gidin.
• Kişisel mücadele tarzınızı güçlendirin. Kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlayan her şeyi yapın. Size iyi hissetmenizi sağlayacak; arkadaşlarla zaman geçirmek, müzik dinlemek, ibadet etmek, yazmak veya resim yapmak gibi işlerinizi yapabilirsiniz.

Hastalık ve tedavi süreci; vücut direncinde düşüklük, kanama ve halsizliğe neden olması nedeniyle cinsel hayatta da düzensizlikler yapabilir.          
Transplantasyonun ilk 4 ayında mümkünse cinsel ilişkiden uzak durulmalıdır.
Cinsel ilişki öncesi sıhhi kurallara kesinlikle uyulmalıdır.
Korunma yöntemi olarak prezervatif kullanılmalıdır.    
Eğer hamilelik düşünülüyorsa mutlaka hekimle görüşülmelidir.

Otolog kök hücre naklinde; 65-70 yaş,
Kardeşten yapılan allojenik kök hücre naklinde, yüksek doz ilaçla; 55 yaş,
Kardeşten yapılan allojenik kök hücre naklinde, azaltılmış doz ilaçla; 65-70 yaş,
Akraba dışından yapılan allojenik kök hücre naklinde, yüksek doz ilaçla; 65-70 yaş,

KİMLER KEMİK İLİĞİ NAKLİNE ALINAMAZ ?

Ciddi böbrek bozukluğu olanlar (Kreatinin 2,8 mg/dl üzerinde olması),
Karaciğer yetmezliği (Kanda bilürübin >3 mg/dl üzerinde olması)
Akciğerde solunum yetmezliği olanlar (Odada akciğer oksijen saturasyonu <70 mmHg olanlar)
Klap yetmezliği olanlar (Ekokardiyografide sol kalbin ejeksiyonu <%4-45 olanlar)
Aktif ve halen devam eden enfeksiyonu olanlar
Genel ve ruhsal durum bozukluğu olanlar
Tedaviyi kendi rızası ile kabul etmeyenler
Trombosit verilmesi sonrası kan değeri düzelmeyen, dirençli hastalar